Tussen 1894 en 1928 was Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant. Een van zijn taken was het regelmatig bezoeken van alle gemeenten in de provincie. Van die werkbezoeken hield hij nauwkeurig verslag bij. De huidige gemeente Heussden bestond toen nog uit diverse kleine gemeenten. Dit had hij in al die jaren over de gemeente Herpt en Bern te melden.
Door Bert Meijs
Op mijn audiëntie verscheen alleen de pastoor, die maakte geen aangenamen indruk. Er bestaat eerst sinds 1893 te Herpt een parochiekerk, de mensen hebben voor het onderhoud van de pastoor een kapitaal van ƒ 20.000,- moeten samenbrengen. De vorige pastoor vond zijne pastorie te klein en onooglijk. Er moest een andere pastorie gebouwd worden. Acht dagen na het aanbesteden van die nieuwe pastorie werd hij verplaatst. De nieuwe pastorie is heel mooi, de kerk is meer dan min. Terwijl ik audiëntie gaf kwam de harmonie voor het Raadhuis spelen, zij bleef daar, tot ik ‘s avonds om half acht vertrok. Met B en W reed ik naar de nieuwe Maasmond, wij passeerden het kabelpontveer en gingen te voet over de Noorder bandijk, de hogen Maasdijk aan het Heleind en daarna terug over de Zuider bandijk.
Schade aan bouwland
Om een gedeelte van het eiland Nederhemert van kwelwater vrij te houden, iets waarvan het veel schade ondervond ten gevolge van het graven van de nieuwe rivier, heeft het Rijk een stoomgemaal gesticht, waarmee ± 70 Ha. van de voormaligen polder van Bern worden bemalen. Die gronden, behoorden vroeger aan de voormalige abdij van Bern, die daar gestaan heeft. Daarvan werden aan mij de resten, nu een boerderij in eigendom van de familie De Jonge uit Den Haag, gewezen. Ze zijn daardoor zeer in waarde vooruitgegaan, aangezien ze nu nooit meer last van water hebben. De wethouder, tevens poldermeester, van Herpt toonde mij dat de gronden, gelegen ten zuiden van de Zuider bandijk in het 'Dijkblok' en in het 'Hoefblok' veel schade leden ten gevolge van de nieuwe Maasmond. Die gronden, voor zover zij uit weiland bestonden, waren op dit ogenblik beter dan vroeger, omdat het land, ten gevolge van de kwel, meer vocht hield en daarom niet zo gemakkelijk uitdroogde. Voor zover die gronden echter bouwgronden waren, waren die enorm in opbrengst achteruitgegaan, juist ook ten gevolge van de kwel, het land was koud, nat en zuur, door de bouwvoren stroomde dikwijls het water. Het bouwland kon in het voorjaar niet op tijd worden bewerkt. Met eigen ogen overtuigde ik mij, dat de opbrengst van wintergarst, mangelwortels enz. veel minder dan middelmatig was.
Van Herpt constateerde met genoegen, dat de schade aan het bouwland zou ophouden, zodra de Maasmond geopend werd, omdat dan de gemiddelde waterstand bijzonder zou dalen en het kwelwater dus geen nadeel van enig aanbelang meer zou veroorzaken. Maar dan kwam het weiland in last, want dan zou men geen water meer in de sloten hebben, en kon men dus het vee niet meer in de wei houden, en wat nog veel erger zou zijn, kon men het vee niet meer van drinkwater voorzien. In de zeer droge zomer van 1897 was het grondwater zó gezakt, dat er door de droogte brede barsten gesprongen waren in de bodem van de sloten. Wat voor een toestand zal er ontstaan als het peil op de rivier nog een paar meter daalt? Hij vroeg daarom om een duiker in de Zuider bandijk, om aan dit bezwaar tegemoet te kunnen komen.
Het Bernse Veer tussen Bern en Herpt. (Foto: Salha)
Bezwaren toegekend
Toen in het jaar 1884 Gedep. Staten zitting hielden om bezwaren van belanghebben-den aan te horen bij de werken van de Maasmond verlegging, hebben de ingelanden mondeling en schriftelijk op het bovenstaande gewezen en om een voorziening gevraagd. In 1896 of 1897 hebben ingelanden in deze zaak weer daarom verzocht. De Hoofdingenieur Hoogenboom is toen persoonlijk komen kijken. Hij zou de bezwaren erkend hebben en zijne medewerking hebben toegezegd, om aan de bezwaren tegemoet te komen. Hij werd door van Herpt rondgeleid en hij bracht alles in kaart. Omgekeerd vroeg Hoogenboom steun bij Van Herpt tegen de zijns inziens onbillijke moeilijkheden, die het bestuur van het waterschap van de Oude Maas aan het leiden van het water door een grondduider in de weg had gelegd. Van Herpt had toegezegd, het verzet van het bestuur van de Oude Maas te zullen breken. Van Herpt roemde zeer, wat burgemeester Boll in het belang van de betrokken gronden had weten gedaan te krijgen. Hij had toch voor veele landerijen een ideale toestand weten te verkrijgen.
Het Oude Maasje begint aan het Heleind in de hoek tussen de Zuider bandijk en de Hogen bandijk van stad en Lande van Heusden, oorspronkelijk een klein slootje, later een tochtsloot, is het te Herpt reeds een meter of zes breed.
Wethouder Van Herpt, ogenschijnlijk een zelfgenoegzaam man, iemand die zich zeer voelde, gaf mij over het algemeen zeer goede inlichtingen.
Herptse bevolking 1903
Het klooster van de witheren te Heeswijk stond aanvankelijk te Bern bij Heusden, omstreeks het jaar 1500 werd het naar Heeswijk overgebracht. De witheren bedienen nog parochies: Heeswijk, Berlicum, Lithoijen, Vlijmen, Elshout, Engelen, Haarsteeg, Hedikhuizen en Bokhoven.
Op 29 mei 1903 kwam ik weer in Herpt. Ik reed vanuit Den Bosch en bezocht dezelfde dag nog Heusden, en reed toen weer naar Den Bosch terug.
Het voor enige jaren nieuwgebouwde raadhuis is juist afgeverfd en afgewerkt. Zowel de raadszaal als de secretarie zien er zeer netjes uit, op de secretarie treft verder de goede orde en netheid, de zindelijkheid van alles, de zorg voor de secretarie is blijkbaar bij de burgemeester-secretaris in zeer goede handen.
De bevolking schijnt zedelijk op een hoog peil te staan, sinds 1893 kwam er geen enkel gedwongen huwelijk voor, sinds 1877 (toen de tegenwoordige burgemeester, secretaris werd) slechts één onwettige geboorte.
Er zijn veertig protestanten in Herpt, voor hun dominee wordt jaarlijks door het Rijk ƒ 300,- betaald. Zij hebben de oude kerk en ± 20 ha. best land. Gewoonlijk is er geen dominee en komt de titularis uit Heusden jaarlijks enkele malen preeken.
De Pastoor krijgt geen tractement van het Rijk, de boeren betalen voor zijn onderhoud een kg. boter per koe, en 5 kop tarwe per hond (oppervlaktemaat). Eén en ander brengt de pastoor jaarlijks ± ƒ 300,- op.
De menschen schijnen het samen goed eens te zijn, bij raadsverkiezingen werd er nog nooit gestemd. Als B en W er niet voor zorgden, dan zou er zelfs geen kandidaatstelling plaats hebben!
Het hoofd van de school verdient graag ƒ 0,60 per uur voor herhalingsonderwijs, hij begon met dertien jongens, van wie er zeven volhielden tot het einde, en met vier meisjes, die echter spoedig weg bleven.
Armen zijn er bijna niet in Herpt. Het algemeen armbestuur heeft nogal enige fondsen, sinds 1877 belegde het uit overgebleven jaarlijkse inkomsten een kapitaal op het grootboek van ƒ 16.000,-.
Oud archief is er niet, de zogenaamde schepenkist (zo genoemd om de oude schepenakten die daarin bewaard werden) raakte voor 50 à 60 jaren zoek. De Heer de Jongh was toen burgemeester.
Dr. van Roossen uit Heusden is gemeentedoktor, medicijnen komen van de apotheker Stal uit Heusden.
De meisjes gaan naar het liefdehuis te Heusden, de jongens naar de openbare school in Herpt. Schoolverzuim is er niet, de schoolverzuimcommissie vergaderde tot nu toe slechts één keer, een procesverbaal behoefde niet te worden opgemaakt.
B en W waren mij erg dankbaar, dat er in de Zuider bandijk nu een inlaatduiker gemaakt wordt. Zij meenden, dat ze vooral door mijn bemoeiing ter zake hun wensen vervuld zagen.
Interieur van de Nederlands Hervormde kerk in Herpt, omstreeks de jaren twintig. (Foto: Salha)
Bezoek in 1906
Op 16e mei 1906 kwam ik weer in Herpt. Ik had tevoren Bokhoven en Hedikhuizen bezocht en per rijtuig keerde ik van Herpt naar Den Bosch terug.
Er had zich weer niemand voor de audiëntie aangemeld. Wethouder van Herpt deed weer het grote woord. Vooral doordat burgemeester-secretaris Buijs geruime tijd met Verdijk bezig was, had ik volop gelegenheid van Van Herpt te genieten.
Het schijnt de gemeente nog steeds bijzonder goed te gaan, partijen schijnen daar niet te bestaan. Bij raadsverkiezingen werd nog nooit gestemd. Als de burgemeester niet zorgde voor het inleveren van kandidatenlijsten, zou er zelfs heelemaal geen verkiezing plaats hebben.
Er is een plan gemaakt tot verbetering van het Oude Maasje, wethouder Van Herpt, die voorzitter van het waterschap is, deelde mij mee, dat het ƒ 5.000,- zou kosten en in het najaar zou worden uitgevoerd. Men wilde tot het najaar wachten, omdat dan de vruchten van het veld zijn, en de boeren daardoor weinig schade ondervinden door het op de kant gooien van de uitgegraven bagger en grond. Als het Oude Maasje in orde was, wilde men komen bij de Staten met een wijzigingsvoorstel van het oprichtingsbesluit van het Waterschap, de zaak was nu wel te gecompliceerd geregeld, daardoor veel onnoodig schrijfwerk, veel omslag en moeite.
Dr. Alma uit Heusden is thans armendokter, men is over hem zeer tevreden. De toestand van de armen is zeer bevredigend, het armbestuur is echter niet meer in staat om een gedeelte van zijn inkomsten te kapitaliseren, daar blijft van de revenuen tegenwoordig zo goed als niets meer over.
Over het algemeen is men zeer tevreden over de werking van de Maasmond, men had op de uiterwaarden in de afgeloopen winter volop vet water, terwijl het water tijdig kwijt was.
In Herpt zijn vier Hervormde huishoudens, eigen kerk, geen eigen dominee. De dominee uit Heusden komt twaalf keer per jaar preken en krijgt daarvoor ƒ 600,-. De inkomsten van het prachtige land (15 ha.) van de Hervormde kerk hoeven dus slechts ƒ 600,- te bedragen. Voor ongeveer dat bedrag wordt dat land door de vier huishoudens gepacht, men zorgt wel, dat er geen nieuwe protestantse huishoudens bijkomen, want dat zou dan ook zijn aandeel vragen in de buit (een echt christelijke gedachte dus).