Inmiddels mag ik ruim dertig jaar lessen levensbeschouwing geven in het (katholiek) voortgezet onderwijs. De meeste jaren daarvan heb ik op het d’Oultremont College mogen lesgeven. Aan de vooravond van mijn prepensioen (per 1 september 2025) wil ik de komende tijd af en toe terugblikken op mijn leermomenten (en de bijbehorende blunders). Vooraf wil ik al mijn leerlingen bedanken voor hun altijd welwillende houding en enorme inzet (ondanks al mijn beperkingen). Hieronder een blunder en een leermoment.

Wel erg reproductieve vragen

De Russische psycholoog Lev Vygotsky komt de eer toe om de zone van naaste ontwikkeling ontdekt te hebben. “Volgens Vygotsky ligt de kracht van onderwijs in het ondersteunen van studenten terwijl ze deze zone verkennen. Dit betekent dat je als docent moet begrijpen wat een student al weet en hen vervolgens begeleiden naar nieuwe niveaus van begrip door middel van gerichte hulp en uitdagingen. Deze aanpak helpt studenten om hun eigen leerprocessen te begrijpen en zelfstandig te groeien.”

Hier moest ik afgelopen weekend aan denken toen ik mijn allerlaatste lessen vwo-5 voorbereidde. In een grijs verleden schreef mijn (geweldige) oud-collega docent geschiedenis Frank Durant bij mijn proefwerken (hij surveilleerde) dat de vragen wel heel erg reproductief waren (netjes voor: domweg uit hoofd leren). Dat irriteerde me enorm en ik was het hier natuurlijk totaal mee oneens. Dat merkte mijn vrouw thuis aan mij en zij vroeg wat er was. Ik gaf haar het schrijfsel van Durant, zij bekeek het proefwerk en merkte fijntjes op dat Durant helemaal gelijk had. Tja, dat was even een tik tegen mijn neus.

Blunder

Tot inkeer gekomen besloot ik mijn leerlingen echte denkvragen voor te schotelen bij het volgende proefwerk. Ik zie de klas nog zweten in één van de natuurkundelokalen, af en toe verdwaasd opkijkend naar mij. Een zeer ijverige en begaafde leerlinge huilde bij het inleveren en zei: ”Meneer, dit valt echt niet te maken.” Een aantal anderen had bijna niets opgeschreven, terwijl die voorheen altijd enorm hun best deden.

Daar baalde ik natuurlijk van, maar ik snapte het eerlijk gezegd niet. Ik zei tegen hen: ”Je zit toch op vwo, dan moet je ook echt leren denken!” Nu terugkijkend snap ik dat deze aanpak de leerlingen liet blokkeren. Mijn aanpak werkte helemaal averechts. Kleine anekdote: de leerlinge die aangaf dat het echt niet te maken was, had het wel degelijk zeer goed gemaakt. Maar ook dit neemt niet weg dat ik het inzicht van Vygotsky met de voeten had getreden: ik had de zone van naaste ontwikkeling niet toegepast en had mijn leerlingen direct in het diepe gegooid.

Al doende leert men, dus ik ben daarna begonnen met kleine stapjes. Ruiterlijk bekende ik deze fijne klas dat de stress van het proefwerk echt door mijn verkeerde aanpak kwam. Gelukkig keerde daardoor de rust weer en daarmee ook de motivatie en betrokkenheid weer terug. We bespraken het proefwerk nog eens en gaandeweg snapte iedereen de stof nu wel. Hun leervermogen stond weer open (en dat van mij nu ook)!

Vragen stellen mag altijd

Af en toe overkomt het me nog weleens dat ik iets bespreek en een leerling wazig zie kijken. Dan moet ik mijn eerste impuls onderdrukken om te zeggen: ‘Snap je dit nou nog niet?!?’.Gelukkig heb ik ooit – zo’n 35 jaar geleden – in therapie geleerd dat het onvoorstelbaar belangrijk is dat je altijd vragen mag stellen. Zelf kon ik daarvoor niet echt persoonlijke vragen stellen, dat was om de een of andere reden bij mij geblokkeerd. Mijn bio-energetica therapeute en de therapiegroep hebben me enorm geholpen om dit toch te ‘leren’. Sindsdien probeer ik leerlingen de kans te geven altijd een vraag te stellen, ook als ze niet opgelet hebben. Op het einde van het schooljaar leg ik uit welke diepere bedoeling ik hiermee heb: je vrij (leren) voelen om altijd een vraag te stellen in het vertrouwen dat de ander daar zorgvuldig mee om zal gaan.

Dit helpt mij als docent om in de zone van de naaste ontwikkeling te blijven, want als ik eens te snel ga, dan durven de leerlingen dat nu gelukkig aan te geven. Zo blijf ook ik leren van mijn leerlingen. Nog even, en dan mag ik met prepensioen.

Dr. Bill Banning – docent levensbeschouwing OMO – d’Oultremont College