Vanaf 1969 was Heusden-vesting de bakermat van de internationale keramiek. Honderden kunstenaars uit heel de wereld trokken voor een artist-in-residence periode naar het Europees Keramisch Werk Centrum (EKWC). Het centrum was gevestigd in het monumentale complex aan de Pelsestraat.
Door Hans van den Eeden
Het was de visie van de ‘restauratieburgemeester’ Gerard Scholten (1933-2020) dat het elan van de vesting vergroot zou worden als er meer kunst in de Vesting zou komen. Door zijn stimulans vestigde zich de vermaarde kunstschilders Kees Bol, Peter en Henri Bol, graficus Elmar Gille, Frits Vogel en Pieter de Bodt zich in Heusden. Al deze kunstenaars zijn overleden. De Engstraat was ook wel bekend als ‘kunstenstraatje’. In dit straatje woonden en werkten ook Frits Vogel, Marjan Been en Mees Douglas. Ook kunsthandel Lambert Tegenbosch opende in 1977 zijn deuren in Heusden. Meer kunstenaars zoals Marja Hooft en Bert Timmermans volgden. Het EKWC aan de Pelsestraat werd een internationale werkplaats voor keramisten uit heel de wereld. In het complex woonde het beheerdersechtpaar en kunstenaars Hans en Agaath Pieterse van Wijck. Het rijksmonument heeft verschillende functies gehad. Eén ervan was die van stadsboerderij die tot 1950 door boer Van Everdingen werd gerund. De drie panden dragen een variatie aan namen. Van links naar rechts: de Moriaan, De Drie Koningen en De Eikenboom.
Internationaal en lokaal verbonden
Het complex bestond uit een stadsboerderij, koetshuis en paardenstal. Ook was er plaats voor een rijtuig. Van Everdingen verhuisde in 1950 naar ‘Het slot’, een landhuis in Heesbeen. Daarna woonde huisarts Vreeburg in de voormalige boerderij. In 1969 werd in het leegstaande complex het EKWC gevestigd. “Het was een initiatief van keramist Jan Oosterman en conservator Bernardine de Neeve van Museum Booijmans Van Beuningen. Ook voorzitter Theo Laurentius uit Zaltbommel stopte veel energie bij de realisatie. Het centrum was op dat moment vooral bedoeld om keramisten ovenfaciliteit en ondersteuning te bieden”, aldus voormalig stafmedewerker Mees Douglas. Al snel werd duidelijk, dat het EKWC ook de kennisuitwisseling op het gebied van beeldende kunst bevorderde. Mees Douglas vertelt dat dit centrum voor de hele wereld bijzonder was. Daardoor werd Heusden op het niveau van internationale kunst en stevig op de kaart gezet. Maar het EKWC was ook naar buiten gericht. “Er werden enkele projecten voor en met leerlingen van de Johannes Paulusschool opgezet. Zo werden schoolkinderen uitgedaagd om veldoventjes van klei op het schoolplein te bouwen. Met name vaders uit Herpt zorgden via hun aanhangers voor stookhout. De veldovens, met klei van de steenfabriek in Hedikhuizen, werden met een temperatuur tot 900 graden gestookt. Dit project was educatief en de sfeer een schot in de roos."
Het project kreeg enkele weken later bij de Steenfabriek in Hedikhuizen een vervolg. "Samen met de scholieren werden door de keramisten meters hoge veldtorens van klei van de steenfabriek gebouwd", vertelt Mees Douglas. "Als speciale gasten waren hierbij scholieren aanwezig. De veldovens werden met hout tot diep in de avond tot een temperatuur van 1100 graden gestookt. Het is een ervaring die bij veel voormalige scholieren nog diep in het geheugen is gegrift.”
Achterzijde EKWC. (Foto: Hans van den Eeden)
Culturele invloed
Verder had het EKWC grote invloed op het culturele klimaat in Heusden. Mede daardoor vestigden zich steeds meer galeries en kunstenaars in Heusden. Vanuit het EKWC hebben tal van culturele activiteiten in Heusden zich ontwikkeld. Zo werden tal van culturele avonden in het EKWC georganiseerd. Populair waren de filmavonden, optredens en andere activiteiten, die in het pand De Moriaan werden gehouden. Stichting De Moriaan dankt hier haar naam nog aan. Maar het EKWC keek verder dan de vesting. Zo werd met het thema ‘Heusden ontmoet Heusden’ in oktober 1986 een spraakmakende expositie in het Belgische Heusden-Zolder gehouden. Naast 52 keramisten presenteerden tal van Heusdense kunstenaars zich in België. Door het grote succes werd het EKWC te klein en verhuisde in 1991 via Den Bosch in 2015 naar Oisterwijk. In 2019 werd in Heusden het gouden jubileum in de voormalige paardenstal nog gevierd. Thans is er de internationale gallery Priveekollektie Contemporary Art/Design gevestigd en is het pand De Drie Koningen en De Moriaan als woonhuis in gebruik. De relatie tussen Heusden en het EKWC In Oisterwijk is gebleven. Bijzonder blijft dat de wortels van het vermaarde EKWC in Heusden-vesting liggen. Het centrum is gevestigd in de voormalige ververij en looierij van de Koninklijke Verenigde Leerfabriek in Oisterwijk. Op 25 januari is iedereen welkom om tussen 14.00 – 17.00 uur een gratis kijkje te nemen.