Wie een dienst in de Grote-of Catharijnekerk in Heusden bijwoont is verrast door het bijzondere orgelspel. Onder leiding van hoofdorganist Jaco van Werken worden de kerkgangers ondersteund bij het zingen van met name liturgische gezangen. Wekelijks genieten de kerkgangers van het Lohmanorgel.
Door Hans van den Eeden
Om kennis te maken met het Lohmanorgel en zijn werk als organist nodigt Jaco van de Werken uw journalist uit om een kerkdienst ‘hoog’ bij te wonen. Het is een unieke ervaring om in ‘hemelse sfeer’ de dienst onder leiding van Ds. Jilles de Klerk te volgen. Van Werken vertelt dat hij met plezier vanuit zijn woonplaats Werkendam naar de vesting komt. Hij wordt hierbij gevoed door zijn opleiding aan het conservatorium in Rotterdam met als hoofdvak orgel.
Ruim 35 jaar is hij actief als kerkorganist en ruim 30 jaar als koordirigent. Verder werkt hij bijna 30 jaar als docent algemene muzikale vorming aan het Willem van Oranje College in Wijk en Aalburg. Gedreven geeft hij ‘in de muziekkamer’ in Werkendam orgel- en pianoles. Tevens is hij vanaf 2003 dirigent van de Cantorij van de Hervormde kerk in Heusden. Bij de aanvang en het einde van de kerkdienst zorgt hij ervoor, dat de kerkgangers in stemming komen en blijven. Leidraad voor zijn orgelspel is het kerkelijk jaar. Dat wil zeggen dat iedere zondag verschillende psalmen en gezangen worden gezongen. Vooraf wordt dit met de predikant en Cantorij afgestemd. Leidraad hiervoor is het ‘Liedboek voor de kerken’. Ondersteund door het orgel worden de liederen door de kerkgangers gedreven meegezongen. Dit wordt met de beeldschermen, die in de kerk zijn opgehangen, ondersteund.
Oorsprong orgel
Van de Werken vertelt, dat het Lohmanorgel afkomstig is uit Zutphen. “Aanleiding voor de aankoop van het orgel was het feit, dat in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog de kerktoren door de Duitsers was opgeblazen. Daardoor werd het orgel vernield. Daarna werd een ‘pneumatisch’ orgel van de firma Valkx & Van Kouteren in de kerk geplaatst. Na 35 jaar werd vastgesteld dat dit orgel niet bij de monumentale Heusdense kerk paste. In 1980 kocht de Hervormde gemeente het orgel uit de voormalige Broederkerk te Zutphen. Het orgel kwam in huidige situatie gereed in 1824. Het instrument is gebouwd door L.A Lohman & Zoon, stammend uit een beroemde orgelfamilie. De oorsprong van het instrument ligt in de 18de eeuw toen een klein orgel werd gebouwd voor kasteel Huijse Schaffelaar te Barneveld. Na een boedelscheiding werd het orgel in 1790 door A. Heijneman geplaatst in de Sint Janskerk te Arnhem, waarna het in 1824 naar Zutphen verhuisde.
Restauratie
Daarna werd het orgel grondig schoongemaakt en volgde restauratie. Onderdeel hiervan was de vervanging van de registerknoppen. Deze waren afkomstig van het orgel van de Alkmaarse Sint- Laurentiuskerk. Tevens werd het snijwerk bij de ‘voeten en de vleugels en de bekroning’ opnieuw gemaakt. Ook werd de kas ongeveer 1 meter ondieper gemaakt. Het orgel heeft 29 ‘sprekende stemmen’, waarvan 12 registers op het hoofdwerk. Verder 9 op het rugwerk en 8 op het pedaal. Op zaterdag 22 september 1984 werd het Lohmanorgel in Heusden officieel in gebruik genomen. In 2005 volgde een kleine restauratie. Snel wordt duidelijk, dat het Lohmanorgel een bijzonder en veelzijdig instrument is. De bespeling door organist Van Werken, en zijn collega’s, gebeurt door middel van een of meer klavieren. Verder wordt gebruik gemaakt van een pedaal. Dit is een met de voeten bediend klavier. De pijpen hebben elk een eigen klank.
Pijporgel
Een rij pijpen met dezelfde klank noemen we een register. Vaak verwijst de naam als imitatie naar een muziekinstrument. Door het instellen van de registers kan Jaco van de Werken kiezen welke orgelpijpen hij gebruikt. Na afloop van de kerkdienst demonstreert hij dat als hij een toets indrukt het mechaniek ervoor zorgt dat er vanuit de windvoorziening lucht in een of meer pijpen stroomt. Daardoor wordt er een grote verscheidenheid aan klanken voortgebracht. Ieder pijp van het Lohmanorgel is verschillend. Deze kunnen met een variatie aan registerknoppen bediend worden. Door deze informatie van Jaco van Werken gaat het orgel meer leven. Dit wordt verstrekt door de decoratie en twee engelen op het orgel die devoot met een glimlach de kerk inkijken.
*Bronnen en dank aan: 1.Hans Wellner; 2. Historische Reeks Land van Heusden en Altena deel 2. 3. CD met toelichting over het Lohmanorgel door Jaco van de Werken.