Humor van populaire Godfried Bomans is in het collectieve geheugen gegrift. Dit werd donderdagavond tijdens een lezing van Ds. Jilles de Klerk in de volle Gildezaal van het Gouverneurshuis bevestigd.
Door Hans van den Eeden
Met als titel ‘Humor en Ernst bij Godfried Bomans’ nam Ds. Jilles de Klerk zijn gehoor mee naar de veelzijdigheid van Bomans (1913-1971). Bij de start van de lezing bleek, dat Bomans aan het begin van de jaren vijftig bij het Departement het Nut van het Algemeen in Heusden speciale gast was. In zijn 'lelijke eend’ ofwel ‘in zijn eentje’ was hij in 1954 naar de vesting voor een lezing afgereisd. Een getoonde foto op de Vismarkt herinnert er nog aan. Op een boeiende wijze nam de Heusdense predikant de aanwezigen mee naar het gevarieerde leven van Godfried Bomans. Na de komst van Sinterklaas, vorige week in de vesting, was het een goed moment om bij de rol van Bomans en Sinterklaas stil te staan. Jarenlang speelde hij, vijftien keer, enthousiast en ingetogen de nationale held met mijter en baard tijdens de intocht. Eigenlijk was Bomans in zijn rol van Sinterklaas geboren. Dat gold ook voor de vertolking van Charles Dickens. Hilarisch was de vraag van Bomans wat er zou gebeuren als de witte schimmel van Sinterklaas op hol zou slaan. En verder als de schimmel de snelheidsgrens zou overschrijden. Zo vroeg hij zich af of het burgerlijk of kerkelijk recht hierop van toepassing zou zijn.
Ds. Jilles de Klerk. (Foto: Hans van den Eeden)
Inspiratie
Bomans is bij de ‘oudere generatie’ bekend als literaire boekenschrijver. Dit met een mix van ernst en humor en met een knipoog. Verder was hij een bekende markante radio- en televisiepersoonlijkheid. Door zijn improvisaties wist hij een breed publiek aan zich te binden. Herkenbaar was zijn relativering van het rijke roomse leven. Tijdens de boeiende lezing bleek dat de opgelegde ‘roomse blijheid’ volledig in zijn DNA zat. Met humor, zelfspot en weemoed werd hij daarvan bevrijd. En wist van de sfeer van ‘keurig kwiek en katholiek’ los te komen. Het waren vooral de vanzelfsprekendheden, het voorspelbare en vooral de sociale controle waar hij afstand van nam. Dit blijkt mede uit zijn boeken ‘In de Kou’ en ‘Beminde Gelovigen’. Duidelijk is dat de rooms-katholieke opvoeding van Bomans met hel, verdoemenis en vagevuur hem achtervolgde. Maar zijn enorme fantasie gaf hem vleugels. Omdat Bomans buiten de platgetreden paden wist te lopen, riep dat bij velen inspiratie op. Dat gold niet op de laatste plaats bij zijn vele minnaressen.
Godfried Bomans.
Eenzaamheid
Bomans, met zijn kenmerkende pijpje, speelde voortdurend een diversiteit aan rollen. Dit gebeurde aanvankelijk bij zijn radiopresentaties. Later, als ‘bekende Nederlander’, bij televisieoptredens. Een voorbeeld is het televisieprogramma ‘Kopstukken’. Zijn succes wordt gevoed door zijn voortdurende rollenspel. Omdat hij zelf nauwelijks wist wie hij werkelijk was, werd hij na zijn overlijden gezien als een onzeker en eenzaam mens. Tijdens de lezing werd duidelijk dat er sprake was van een ‘binnen- en buitenkant’.
Dit bleek ook nadrukkelijk tijdens zijn eenzame zevendaagse verblijf op het eiland Rottumerplaat, een onbewoond eiland in de Waddenzee. In 1971 wisselden hij en schrijver Jan Wolkers elkaar af op deze verlaten locatie. Wat voor Wolkers een inspirerende plek was, was het voor Bomans een drama. Zijn eenzaamheid stak hij niet onder stoelen of banken. Bomans groeide op in een groot katholiek gezin. Zijn vader was politicus: van kamerlid tot lid van het College van Gedeputeerde Staten. Zij broer werd trappist in de abdij in Zundert. Ook de zus van Bomans trok als religieuze het klooster in. Tijdens de lezing werden bijzondere filmfragmenten via interviews, die hij afzonderlijk met beiden had, vertoond. Hieruit bleek, ondanks hun ‘roeping’, dat er sprake was van hun eenzaamheid. Op basis van zijn inzichten werd door Bomans en velen met hem de ontkerkelijking als bevrijding begroet. Aan de andere kant vervulde het hem ook met weemoed en dilemma’s. Hij werd hierbij gevoed door zijn bezoeken aan Rome. Vast staat dat humor voor de veelzijdige Bomans en zijn bewonderaars als relativerend werd ervaren. Het was tevens een uitlaatklep. De mysterieuze Bomans had het talent van een literaire mystieke komiek. Dit om mensen via verwarring komisch te vermaken. Over Bomans en zijn tijdgenoten valt veel te vertellen. Het bracht de aandachtige bezoekers terug in de tijd. Overigens zag Bomans in zijn rol als Sinterklaas drie bedreigingen. Het waren de Kerstman, de Paashaas en zij, die niet in Sinterklaas geloven. Het is de verdienste van Ds. Jilles de Klerk, dat hij met respect, leerzaam en met humor herinneringen aan Bomans ophaalde. Na afloop werden informeel met elkaar herinneringen opgehaald.